W starciu z zanieczyszczeniami powietrza

Smog to termin, który odmieniany jest w Polsce od pewnego czasu chyba przez wszystkie możliwe przypadki. Z najnowszego raportu Europejskiej Agencji Środowiska wynika, że Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w rankingu państw o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu. Szacunki Agencji wskazują, że około 45 tysięcy Polaków umiera przedwcześnie z powodu zanieczyszczenia powietrza bardzo drobnym pyłem (tzw. pyłem PM_2,5). Świadomość sposobów radzenia sobie z tym problemem każdego roku rośnie – coraz popularniejsze stają się na przykład oczyszczacze powietrza stosowane w mieszkaniach i biurach.

Czym jest smog?

Smog jest to zjawisko towarzyszące nam regularnie w sytuacji, gdy współistnieją ze sobą 2 grupy czynników. Pierwszą z nich są oczywiście zanieczyszczenia emitowane do powietrza z różnych źródeł, w których spala się paliwa (najczęściej takie jak węgiel, drewno, czy olej napędowy i benzyna). Zjawisko to w polskich warunkach występuje najczęściej w okresie chłodnym (ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na spalanie paliw w celach grzewczych, zwłaszcza w gospodarstwach domowych) i typowymi zanieczyszczeniami, które wówczas obecne są w powietrzu w większych ilościach są pyły i tlenek węgla, ale także związane z pyłem wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). W mniejszym stopniu są to tlenki siarki (choć kiedyś były one powszechne w warunkach smogu zimowego), tlenki azotu, czy lotne związki organiczne. Drugą grupą czynników niezbędną, aby można było mówić o zjawisku smogu, są pewne charakterystyczne warunki meteorologiczne, a w szczególności bezwietrzna lub prawie bezwietrzna pogoda i tzw. inwersja termiczna, czyli sytuacja, gdy w miarę wznoszenia się ponad poziom gruntu mamy do czynienia z rosnącą temperaturą powietrza. Brak wiatru utrudnia mieszanie się mas powietrza, co dodatkowo może być potęgowane wspomnianą inwersją termiczną, hamującą zjawisko konwekcji (ruch powietrza w pionie). Jednoczesna obecność obu tych grup czynników powoduje, że przy trwającej emisji zanieczyszczeń do powietrza i braku możliwości ich rozpraszania się, stężenia zanieczyszczeń gwałtownie rosną i mamy do czynienia ze zjawiskiem smogu. Na meteorologię mamy wpływ niewielki, w związku z czym chcąc pozbyć się smogu, musimy w zdecydowany sposób zmniejszyć ilość zanieczyszczeń trafiających do powietrza.

Jak stężenia zanieczyszczeń zmieniają się w ciągu roku?

Problem złej jakości powietrza nie ma jednolitego charakteru przez cały rok. Stężenia substancji zanieczyszczających w powietrzu zmieniają się w skali doby, tygodnia, miesiąca i roku i ze względu na dominujące źródła emisji (gospodarstwa domowe i transport) zmienność ta jest w dużej mierze uwarunkowana naszymi codziennymi aktywnościami. Dlatego też przy ruchliwych miejskich ulicach wyższe stężenia notowane są zazwyczaj w okresach szczytów komunikacyjnych. Z kolei w rejonach zabudowy jednorodzinnej, w której dla celów grzewczych spala się w okresie zimowym paliwa stałe, najwyższe stężenia notuje się zwykle w godzinach wieczornych i porannych. Właśnie ze względu na te źródła emisji, okres zimowy jest czasem występowania najwyższych stężeń, zwłaszcza substancji charakterystycznych dla spalania węgla i drewna, czyli pyłów. Przykładowo w roku 2016 w Warszawie można było zaobserwować najwyższe stężenia bardzo drobnego pyłu PM_2,5 w styczniu, listopadzie i grudniu, zaś najniższe w miesiącach letnich. Z kolei w przypadku charakterystycznego dla ruchu drogowego dwutlenku azotu, rozkład ten był zupełnie inny i nie dość, że nie było widać wyraźnych różnic pomiędzy okresem cieplejszym i chłodniejszym, to na stacji komunikacyjnej zaobserwowano nawet wyższe stężenia w okresie wiosenno-letnim, niż w jesienno-zimowym.

Negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie

To właśnie kwestie zdrowotne powodują, że zanieczyszczenia powietrza i oddychanie nimi budzi obawy. Należy podkreślić, że oddychamy takim powietrzem, jakie znajduje się w naszym otoczeniu. Jeśli więc jest ono zanieczyszczone, może poważnie zagrażać zdrowiu. Osoby już chorujące na choroby przewlekłe (przede wszystkim układu oddechowego i układu krążenia) są szczególnie narażone na negatywny wpływ zanieczyszczeń. W okresach podwyższonych stężeń mogą one wymagać wizyty u lekarza specjalisty, a nawet hospitalizacji. Zwiększa się również wówczas zużycie leków przyjmowanych w związku z daną chorobą (np. leków rozszerzających oskrzela). Jednak również osoby w pełni sprawne i zdrowe mogą odczuwać dyskomfort lub pojawienie się pewnych objawów podczas epizodów wysokich stężeń zanieczyszczeń w atmosferze. Należą do nich choćby kaszel, podrażnienie spojówek, błon śluzowych i gardła, czy bóle głowy. Poważniejszymi następstwami są np. osłabienie funkcji obronnej płuc, sprzyjanie infekcjom wirusowym i bakteryjnym, spadek sprawności oddychania, czy rosnące ryzyko zapalenia oskrzeli. Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza to nie tylko indukowanie nowych i zaostrzanie istniejących chorób. To także udowodniony czynnik zwiększający umieralność i skrócenie oczekiwanej długości życia, nawet przy stosunkowo niskich stężeniach zanieczyszczeń. Ocenia się, że tylko zanieczyszczenie powietrza bardzo drobnym pyłem (PM_2,5) prowadzi w skali Polski do około 45 tysięcy przedwczesnych zgonów rocznie. W Europie jest to niemal 430 tysięcy.

Zanieczyszczenia powietrza – problem, który dotyka nas także wewnątrz domów

Zanieczyszczenia powietrza nie przestają być niestety problemem, gdy przekraczamy progi swoich domów i mieszkań. Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze drzwi i okna, a przede wszystkim systemy wentylacyjne nie stanowią poważnej bariery dla zanieczyszczeń powietrza. Stąd z powietrza zewnętrznego trafiają one do wnętrz budynków. Systemy wentylacyjne stosowane w budownictwie mieszkaniowym nie oczyszczają powietrza, w związku z czym w okresach gdy na zewnątrz występują wysokie stężenia zanieczyszczeń, rosną one również wewnątrz naszych domów i mieszkań. Po drugie czynnikiem sprzyjającym wzrostowi stężeń zanieczyszczeń we wnętrzach pomieszczeń sprzyjają obecne tam źródła emisji. W tym przypadku chodzi przede wszystkim o domy, które wyposażone są w paleniska węglowe (kotły, piece i kuchnie kaflowe), czy kominki (spalające drewno). Niejednokrotnie się zdarza, że powietrza w takich domach zawiera więcej zanieczyszczeń niż powietrze zewnętrzne.

Jak można oczyścić powietrze wokół siebie?

Jakość powietrza w warunkach zewnętrznych możemy poprawić wyłącznie jako społeczeństwo. Jednak każdy z osobna może zadbać o odpowiedni klimat we wnętrzach naszych domów i mieszkań. Mając na uwadze, że nie unikamy tam narażenia na zanieczyszczenia, jeśli te w dużych ilościach obecne są w powietrzu zewnętrznym, jedyną skuteczną radą jest zastosowanie urządzeń oczyszczających powietrze wewnętrzne (czyli tzw. oczyszczaczy powietrza). Oczywiście z wyjątkiem sytuacji, gdy chcemy i możemy gruntownie przebudować system wentylacyjny i wyposażyć go w zaawansowane urządzenia filtrujące. Oczyszczacze powietrza z kolei to zwykle przenośne, stosunkowo niewielkich rozmiarów urządzenia zasysające powietrze z otoczenia i oczyszczające je z najważniejszych zanieczyszczeń. Po oczyszczeniu, przede wszystkim z zanieczyszczeń pyłowych i organicznych, powietrze wtłaczane jest ponownie do pomieszczenia. Dzięki temu urządzenia te sprzyjają poprawie jakości powietrza, którym oddychamy we wnętrzach pomieszczeń. Przy wyborze oczyszczacza powietrza, warto kierować się jego efektywnością. Dla przykładu, procesy filtracji oczyszczacza EAP450 marki Electrolux są w stanie usunąć aż 99,7% zanieczyszczeń w danym pomieszczeniu. Oczyszczacz EAP450 został wyposażony w filtry HEPA 13 oraz filtr węglowy. Urządzenie uzyskało rekomendację wiodących organizacji: Brytyjskiej Fundacji ds. Alergii (BAF) oraz szwedzkiego i fińskiego Stowarzyszenia Astmy i Alergii. Ponadto urządzenie posiada czujnik jakości powietrza, który za pomocą poszczególnych kolorów informuje nas o zanieczyszczeniu w pomieszczeniu. Niestety sprawność działania oczyszczaczy powietrza ograniczana jest tym, że przez systemy wentylacyjne cały czas do wnętrz domów i mieszkań trafia powietrze niosące nowe zanieczyszczenia. Mimo tego jednak oczyszczacz powietrza jest w stanie w sposób widoczny poprawić jakość powietrza we wnętrzach pomieszczeń, a zatem również zmniejszyć narażenia przebywających w nich osób na wysokie stężenia zanieczyszczeń.

Mając więc na uwadze, że jakość powietrza, którym oddychamy wpływa nie tylko na nasze samopoczucie, ale warunkuje również jakość naszego zdrowia i życia, niezwykle ważne jest utrzymanie wysokiej czystości powietrza. Dopóki jakość powietrza na zewnątrz nie ulegnie znaczącej poprawie, powinniśmy dbać choćby o to, aby oddychać względnie czystym powietrzem we wnętrzach domów i mieszkań.

Materiał przygotował Dr hab. inż. Artur Badyda